Zastępcza kara pozbawienia wolności, zastępcza kara aresztu

W pierwszej kolejności należy rozróżnić zastępczą karę pozbawienia wolności, orzekaną w przypadku niewykonania obowiązków nałożonych wyrokiem w sprawie karnej, od zastępczej kary aresztu, orzekanej w przypadku niewykonania obowiązków nałożonych wyrokiem w sprawie wykroczeniowej.

Dodatkowo, orzeczenie zastępczej kary pozbawienia wolności (aresztu) może nastąpić za niewykonanie kary ograniczenia wolności lub grzywny.

Poniżej omówione zostaną wszystkie te przypadki i możliwości działania w takich sytuacjach.

1. Zastępcza kara pozbawienia wolności za ograniczenie wolności (art. 65 KKW)

Zastępczą karę pozbawienia wolności zarządza się obligatoryjnie, jeśli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, a fakultatywnie, jeśli skazany uchyla się od świadczenia pieniężnego lub innych obowiązków nałożonych na niego wyrokiem karnym. Orzeka się ją w wymiarze pozostałej do wykonania kary ograniczenia wolności, przyjmując, że jeden dzień zastępczej kary pozbawienia wolności równoważny jest dwóm dniom kary ograniczenia wolności (przykład – 60 dni kary ograniczenia wolności odpowiadać będzie 30 dniom zastępczej kary pozbawienia wolności).

Jeśli ustawa za dane przestępstwo nie przewiduje kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy. Z wnioskiem o zarządzenie takiej kary najczęściej zwraca się kurator, który informuje sąd, że skazany nie wywiązuje nałożonych na niego obowiązków. Sąd wyznacza posiedzenie, w którym udział wziąć może, oprócz skazanego i jego obrońcy, udział także kurator i prokurator. Na wydane postanowienie przysługuje zażalenie.

Co robić, jeśli sąd zarządzi wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności?

W takiej sytuacji należy niezwłocznie złożyć do sądu wniosek o jej wstrzymanie, wraz z oświadczeniem, że skazany zobowiązuje się podjąć odbywania kary ograniczenia wolności i podda się pierwotnie orzeczonym rygorom z nią związanym. Wstrzymanie następuje wtedy do czasu wykonania kary ograniczenia wolności. W przypadku ponownego uchylenia się od wykonania kary ograniczenia wolności – sąd zarządzi wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Skazany nie będzie mógł ponownie ubiegać się o wstrzymanie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności na tej podstawie.

Co istotne, z wyżej omawianej instytucji można skorzystać w każdym czasie, co oznacza, że wniosek taki można złożyć już po rozpoczęciu wykonania kary w zakładzie karnym.

2. Zastępcza kara pozbawienia wolności za nieuiszczoną grzywnę (art. 46 KKW)

Zasadniczo, jeśli egzekucja grzywny nieprzekraczającej 120 stawek dziennych (lub 240 000 złotych, jeśli grzywna jest orzekana kwotowo) jest bezskuteczna, albo z okoliczności sprawy wynika, iż byłaby ona bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną. W przypadku, w którym:

• skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej
• uchyla się od jej wykonania
• zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa (np. grzywna przekracza 120 stawek dziennych lub 240 tys. złotych),

sąd obligatoryjnie zarządza wykonanie kary pozbawienia wolności.

Przyjmuje się, że jeden dzień pozbawienia wolności jest równoważny dwóm stawkom dziennym grzywny. Zastępcza kara pozbawienia wolności nie może przekroczyć 12 miesięcy (6 miesięcy, jeśli ustawa za dany czyn nie przewiduje kary pozbawienia wolności), jak również górnej granicy kary za dane przestępstwo.

Co robić jeśli sąd zarządzi wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności?

Od zastępczej kary pozbawienia wolności lub wykonywania pracy społecznej, o której mowa powyżej, skazany może się w każdym czasie zwolnić, poprzez uiszczenie pozostałej do zapłaty kwoty pieniężnej. Co istotne, z omawianej instytucji można skorzystać w każdym czasie, co oznacza, że pieniądze wpłacić można także po rozpoczęciu wykonywania zastępczej kary w zakładzie karnym.

W przypadku grzywny, warto pamiętać także o możliwości rozłożenia jej na raty (maksymalnie 3 lata) lub odroczenia jej wykonania (maksymalnie na 1 rok).

3. Zastępcza kara aresztu w przypadku wykroczeń (art. 23 i 25 KW).

Zasady orzekania zastępczej kary aresztu w zamian za niezapłaconą grzywnę są tożsame z omawianymi powyżej. Oznacza to, że od zastępczej kary aresztu, orzeczonej w zamian za niezapłaconą grzywnę, sprawca może być uwolniony w każdym czasie poprzez wpłacenie kwoty przypadającej jeszcze do uiszczenia.

Inaczej ma się sytuacja w przypadku zastępczej kary aresztu orzeczonej w zamian za uchylanie się od kary ograniczenia wolności – w przypadku tej kary, nie ma możliwości wstrzymania jej wykonania w sposób analogiczny do zastępczej kary pozbawienia wolności (tj. poprzez złożenie oświadczenia o zobowiązaniu się do odbycia kary i wypełnienia pierwotnie orzeczonych obowiązków). Nota bene, brak wobec zastępczej kary aresztu analogicznej regulacji może wzbudzać słuszne zastrzeżenia i najprawdopodobniej jest wynikiem niedopatrzenia ustawodawcy.

Należy także pamiętać, iż nie można wymierzyć kary aresztu lub zastępczej kary aresztu, jeżeli warunki osobiste sprawcy uniemożliwiają odbycie tej kary.

Podsumowując, jeśli zarządzono wobec Ciebie:

• zastępczą karę pozbawienia wolności w zamian za niewykonaną karę ograniczenia wolności – złóż do sądu oświadczenie na piśmie, że zobowiązujesz się ją wykonać, z wnioskiem o wstrzymanie wykonania kary;
• zastępczą karę pozbawienia wolności w zamian za nieopłaconą grzywnę – niezwłocznie opłać zaległą kwotę;
• zastępczą karę aresztu w zamian za nieopłaconą grzywnę – niezwłocznie opłać zaległą kwotę;
• zastępczą karę aresztu w zamian za niewykonaną karę ograniczenia wolności – wobec braku regulacji umożliwiającej wstrzymanie jej wykonania poprzez spełnienie pierwotnie orzeczonych obowiązków, możesz zaskarżyć postanowienie o zarządzeniu wykonania zastępczej kary aresztu, np. na tej podstawie, iż Twoje warunki osobiste uniemożliwiają odbycie tej kary. Pamiętaj, że masz na to tylko 7 dni od daty ogłoszenia rozstrzygnięcia lub doręczenia Ci postanowienia! Możesz także starać się o jej odroczenie.

Pamiętaj, że w przypadku zarządzenia wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności (jednakże nie zastępczej kary aresztu) nieprzekraczającej roku, jest także możliwość odbycia jej w systemie dozoru elektronicznego. Więcej o odbywaniu kary w systemie dozoru elektronicznego – wkrótce w oddzielnym wpisie.