Nowelizacja Kodeksu karnego wykonawczego 2023 – o czym warto wiedzieć?

WNIOSKI I ZAŻALENIA

Skazany może składać wnioski, skargi i prośby do wszystkich podmiotów wskazanych w art. 2 KKW. Przedmiotem w/w pism mogą być wszelkie kwestie związane z przebiegiem wykonania kar, środków karnych, tymczasowego aresztowania i innych środków zapobiegawczych. Dotychczas, wnioski, skargi prośby mogły pozostać bez rozpoznana w trzech przypadkach, jeżeli pisma te:

• oparte były na tych samych podstawach faktycznych, co poprzednio złożone pisma;
  
• zawierały wyrazy lub zwroty powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe albo gwarę przestępców,
  
• nie zawierały uzasadnienia zawartych w nich żądań w stopniu umożliwiającym ich rozpoznanie.

W wyniku nowelizacji wprowadzono czwartą przesłankę – „oczywistą bezzasadność” wnoszonych pism – pozwalającą na pozostawienie wniosku bez jego merytorycznego rozpoznania. Przepis ten może być wielką ingerencją w podstawowe uprawnienia skazanych. Pozostawienie pisma bez rozpoznania w oparciu o przesłankę jego „oczywistej bezzasadności” w praktyce oznacza, że organ nie będzie dokonywać jego merytorycznej oceny, która dopiero może prowadzić do oceny, czy coś jest bezzasadne, czy też nie. Stanowi to, niestety, pole do ogromnych nadużyć ze strony organów postępowania wykonawczego.

DOPROWADZENIE SKAZANEGO DO ARESZTU ŚLEDCZEGO – KONIEC „BILETÓW KARNYCH”

Zmianie uległa również procedura osadzenia skazanego na karę pozbawienia wolności w jednostce penitencjarnej. W poprzednim stanie prawnym, skazany co do zasady otrzymywał wezwanie do stawiennictwa w wyznaczonymterminie w areszcie śledczym (tzw. „bilet karny”), położonym najbliżej miejsca jego stałego pobytu, wraz z dokumentem stwierdzającym tożsamość. W ogromnej większości przypadków, dopiero jeżeli skazany, mimo wezwania, nie stawił się we właściwej jednostce penitencjarnej, sąd zarządzał doprowadzenie go do aresztu śledczego (zakładu karnego). Dobrowolne stawiennictwo do miejsca odbycia kary stanowiło pierwszy przejaw resocjalizacji u skazanego i tym samym wpływało np. na większą możliwość uzyskania w przyszłości warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Po nowelizacji KKW, zgodnie z nowym brzmieniem art. 79 § 1 KKW, „sąd poleca zatrzymać i doprowadzić skazanego do aresztu śledczego” bez uprzedniego wzywania go do dobrowolnego stawiennictwa w jednostce. Odstąpienia od tej zasady i wystawienie wezwania do dobrowolnego stawiennictwa wymaga wniosku skazanego i jest możliwe tylko w wyjątkowych, uzasadnionych sytuacjach. Komentowana zmiana wprowadza jako zasadę przymusowe doprowadzenie skazanego do zakładu karnego, a co za tym idzie? Skazany nie będzie miał możliwość uporządkować najważniejszych i najpilniejszych spraw przed rozpoczęciem wykonywania kary pozbawienia wolności.

PROCEDURA STWIERDZENIA „BEZPRAWNEGO UTRUDNIANIA PRZEZ SKAZANEGO WYKONANIA KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI”

Do polskiego porządku prawnego została wprowadzona nowa procedura stwierdzenia bezprawnego utrudniania przez skazanego wykonania kary pozbawienia wolności. W sytuacji, w której skazany uciekł lub ukrywa się lub podjął działania w tym celu, sąd niezwłocznie może wydać postanowienie stwierdzające, że skazany bezprawnie utrudniał wykonanie kary pozbawienia wolności. Co to w praktyce oznacza? Jeżeli Policja (lub inne właściwe służby) nie będą w stanie ustalić miejsca pobytu skazanego i zostanie w stosunku do niego wydany list gończy, zaledwie czternaście dni wystarczy, by sąd orzekł, że doszło do „bezprawnego utrudniania wykonania kary pozbawienia wolności”.

Konsekwencją wydania powyższego postanowienia jest stosowanie wobec skazanego bardziej rygorystycznych przesłanek do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie (wydłużony okres kary odbytej konieczny do możliwości ubiegania się o tzw. „wokandę”). Warto zauważyć, że procedura ta ma charakter fakultatywny, zatem sąd może odstąpić od jej orzekania w określonych przypadkach.

SYSTEM DOZORU ELEKTRONICZNEGO

W drodze komentowanej nowelizacji ustawodawca dokonał również szereg zmian w regulacji dotyczącej SDE. Z punktu widzenia skazanego, na jego korzyść.

W pierwszej kolejności, przed zmianą przepisów, jedną z głównych przesłanek udzielenia skazanemu SDE była orzeczona kara pozbawienia wolności nieprzekraczająca jednego roku i 6 miesięcy. W chwili obecnej, do powyższej zasady dodano również drugą sytuację, w której udzielenia zgody na odbywanie kary SDE będzie możliwe, a mianowicie gdy wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy. W praktyce oznacza to, że jeżeli sąd wymierzył bezwzględną karę pozbawienia wolności nie wyższą niż 3 lata, ostatnie 6 miesięcy kary będzie można odbyć w domu. W obu przypadkach przesłanką wykluczającą będzie recydywa.

Kolejną ważną zmianą jest nadanie uprawnień komisji penitencjarnej (działającej w zakładzie karnym, w którym przebywa skazany) do udzielania skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, pod warunkiem spełnienia wszystkich wskazanych przesłanek w ustawie. Komentowana zmiana w założeniu ma odciążyć sądy penitencjarne, jak również przyspieszyćpodejmowanie decyzji w powyższej kwestii. Dotychczas, udzieleniem zgody na odbycie kary w SDE zajmował się wyłącznie sąd penitencjarny.

Wraz z nowelizacją nastąpiła również kluczowa zmiana w rozumieniu jednej z przesłanek udzielenia SDE, w postaci osiągnięcia celów kary. Do końca 2022 roku sąd, orzekając zgodę na wykonanie kary w SDE, musiał dojść do wniosku, że cele kary zostaną osiągnięte „pomimo” zastosowania tego systemu. Wobec tego, sąd penitencjarny musiał za każdym razem powyższą kwestie badać, a skazany musiał przekonać sąd, że w jego konkretnym przypadku cele kary mogą zostać osiągnięte pomimo wykonywania kary w systemie dozoru.

Od 1 stycznia 2023 roku zmianie uległa treść art. 43la §1 pkt w KKW. W wyniku nowelizacji, ustawodawca wprowadził do ustawy domniemanie, że wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego nie zaszkodzi w realizacji zadań, które ma spełnić orzeczona wobec sprawcy kara. W praktyce oznacza to, że odmowa udzielenia zgody na odbycie kary w SDE musi być poprzedzona wykazaniem, że w danej sprawie występują szczególne okoliczności dotyczące skazanego, które mogłyby przeszkodzić w osiągnięciu celów kary. Decyzję odmowną sąd będzie zatem zobligowany należycie uargumentować, a prawidłowość tych ustaleń będzie przedmiotem kontroli instancyjnej w razie złożenia zażalenia na postanowienie oddalające wniosek skazanego. Z pewnością znacząco zmienia to pozycję skazanego w postępowaniu o dozór elektroniczny, który już nie będzie musiał przekonywać sądu, że odbywanie kary w SDE nie wpłynie negatywnie na jego resocjalizację.

Powyższe zmiany stanowią najważniejsze nowości wprowadzone tegoroczną nowelizacją. Szerzej będziemy rozwijać tę kwestię w kolejnych wpisach.

Autorką artykułu jest Karolina Zatorska, studentka IV roku prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie.