Warunkowe przedterminowe zwolnienie

Warunkowe przedterminowe zwolnienie, popularnie zwane „wokandą”, to sposób na szybsze wyjście z zakładu karnego. Kto i w jakich okolicznościach może się starać o tzw. wokandę?

Warunkowe przedterminowe zwolnienie to instytucja prawa karnego, opisana w art. 77 Kodeksu karnego.

1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd, wymierzając karę wymienioną w art. 32 pkt 3-5, może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest w istocie warunkową rezygnacją z części kary, pozostałej do odbycia, i poddaniem skazanego resocjalizacji w ramach warunkowego przebywania na wolności.

Jakie są warunki ubiegania o wokandę? – przesłanki

Podstawowym warunkiem otrzymania warunkowego zwolnienia, jest pozytywna prognoza kryminologiczna. Mówiąc innymi słowami, zachowanie sprawcy, który ma zostać wypuszczony na wolność, musi uzasadniać przekonanie, że pomimo zwolnienia z reszty kary, nie popełni on znowu przestępstwa.

Na pozytywną prognozę kryminologiczną składają się:

• postawa skazanego – chodzi tutaj przede wszystkim o jego stosunek do przestrzegania zasad porządku prawnego, a także do innych norm i reguł społecznych. Znacząco wyższą szansę na pozytywną ocenę jego postawy ma skazany, który np. wyraża skruchę i krytycznie odnosi się do popełnionych czynów, niż skazany o lekceważącym stosunku do organów ścigania, przepisów prawnych i o bezkrytycznym stosunku do przestępstwa, które popełnił;
• właściwości osobiste skazanego – chodzi tutaj przede wszystkim o cechy skazanego, które mogą wpłynąć na jego zachowanie, czyli np. wiek, stan zdrowia, poziom intelektualny, wykształcenie, wrażliwość sumienia, impulsywność;
• warunki osobiste skazanego – przez warunki osobiste należy rozumieć warunki środowiskowe skazanego, tj. jego sytuację rodzinną, majątkową, mieszkaniową czy zawodową. Np. do warunków osobistych skazanego, przemawiających za warunkowym zwolnieniem, należy pozostawanie jedynym żywicielem rodziny, posiadanie stałej pracy itd.;
• okoliczności popełnienia przestępstwa – mogą mieć one charakter łagodzący lub negatywny. Odnoszą się one do wszystkich faktów i sytuacji, pozostających w związku z popełnionym czynem, np. motywacja czy powody, dla których doszło do popełnienia przestępstwa. Należy je badać pod kątem prognozy kryminologicznej, co oznacza, że jeżeli dana okoliczność popełnienia przestępstwa może wpłynąć na negatywną prognozę kryminologiczną (np. skazany popełnił przestępstwo ze względu na przynależność subkulturową lub środowiskową, do której miałby powrócić po wyjściu na wolność), to wtedy będzie ona przez sąd brana pod uwagę jako przesłanka negatywna;
• zachowanie po popełnieniu przestępstwa – odnosi się do przede wszystkim do postępowania skazanego bezpośrednio po czynie i w związku z nim. Negatywnie odebranym zachowaniem będzie na pewno ukrywanie się, zacieranie śladów, arogancka postawa wobec pokrzywdzonego, unikanie współpracy. Pozytywnie odebrane zostaną z kolei – pojednawcza postawa, chęć naprawienia szkody, wyrażenie skruchy, a w szczególności – przyznanie do popełnionego przestępstwa. W tym kontekście, istotne jest także zachowanie skazanego na wolności, np. w trakcie przepustek czy udzielanych przerw w karze (o ile dotyczy);
• zachowanie w trakcie odbywania kary – jest to jeden z najważniejszych czynników i odnosi się do tego, jak skazany zachowywał się do tej pory w zakładzie karnym, jakie miał oceny od wychowawców, czy poddawał się terapii resocjalizacyjnej, czy zaangażował się w subkulturę więzienną, czy miał jakieś kary dyscyplinarne, czy uczestniczy w zajęciach kulturalno-oświatowych, utrzymuje stały kontakt z rodziną, a także czy korzystał z przepustek i nagród w postaci zezwoleń na czasowe opuszczenie jednostki, z których powracał w terminie i bez uwag, oraz czy kontynuował naukę poza zakładem karnym.

W jakich wypadkach można się starać o warunkowe zwolnienie?

Formalne przesłanki udzielania warunkowego zwolnienia statuuje art. 78 KK. Zgodnie z tym przepisem:

• skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary;
• skazanego w ramach recydywy specjalnej (64 § 1 KK) można warunkowo zwolnić po odbyciu 2/3 kary;
• skazanego w ramach multirecydywy (64 § 2 KK), a także w przypadku uczynienia stałego źródła dochodu z przestępstwa, popełnienia przestępstwa w ramach zorganizowanej grupy przestępczej lub skazania za przestępstwo o charakterze terrorystycznym (65 § 1 KK), jak i w przypadku skazanego za przestępstwo z art. 258 KK (grupa przestępcza) – można warunkowo zwolnić po odbyciu ¾ kary;
• skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 latach kary;
• skazanego na karę dożywocia można warunkowo zwolnić po odbyciu 25 latach kary.

Dodatkowo, w „szczególnie uzasadnionych wypadkach”, sąd rozpoznający sprawę może zaostrzyć powyższe granice w wyroku skazującym. Jest to wyjątek od zasady, zgodnie z którą do spraw związanych z wykonywaniem kary pozbawienia wolności właściwym sądem jest sąd penitencjarny.

Co istotne w przypadku np. multirecydywy lub grupy przestępczej, jeśli skazanie w ramach takiego czynu stanowi jedynie jeden z kilku wyroków wchodzących w skład kary łącznej, to i tak dodatkowe obostrzenie odnosi się do wymiaru całej orzeczonej kary.

Procedura wnioskowania o warunkowe przedterminowe zwolnienie

O przedterminowym warunkowym zwolnieniu orzeka sąd penitencjarny (tj. wydział penitencjarny sądu okręgowego, w okręgu którego skazany przebywa) na wniosek, który mogą złożyć:

• skazany,
• jego obrońca,
• dyrektor zakładu karnego,
• sądowy kurator zawodowy.

Posiedzenie odbywa się co do zasady w zakładzie karnym (chyba, że mamy do czynienia z tzw. „wokandą z wolności”, czyli orzekaniem o przedterminowym zwolnieniu, w przypadku, kiedy skazany przebywa na wolności – np. w wypadku zaliczenia mu na poczet wymierzonej kary tymczasowego aresztowania do sprawy, i to w wymiarze, wystarczającym do orzekania o wokandzie). W wypadku wydania negatywnej odpowiedzi, na wydane rozstrzygnięcie przysługuje zażalenie. W wypadku, gdy zażalenie nie przyniesie rezultatu, ponowny wniosek można złożyć po upływie:

• 3 miesięcy, jeśli orzeczona kara nie przekracza 3 lat pozbawienia wolności,
•  6 miesięcy, jeśli orzeczona kara przekracza 3 lata.

Co istotne, w przypadku orzeczenia o warunkowym zwolnieniu, sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora i nałożyć na niego określone obowiązki.

Koszt złożenia wniosku przez skazanego lub jego obrońcę to 45 zł. We wniosku należy zawrzeć wszystkie okoliczności przemawiające za warunkowym zwolnieniem skazanego i odnoszące się do przesłanek omówionych powyżej.

Okres próby i odwołanie zwolnienia

W razie warunkowego zwolnienia czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby. Co do zasady:

• okres próby nie może być krótszy niż 2 lata, ani dłuższy niż 5 lat;
• jeśli doszło do skazania w warunkach multirecydywy (64 § 2 KK), a także w przypadku uczynienia stałego źródła dochodu z przestępstwa, popełnienia przestępstwa w ramach zorganizowanej grupy przestępczej lub skazania za przestępstwo o charakterze terrorystycznym (65 § 1 KK), jak i w przypadku skazanego za przestępstwo z art. 258 KK (grupa przestępcza) – okres próby nie może być krótszy niż 3 lata;
• w razie warunkowego zwolnienia z kary 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat.

W określonych sytuacjach, warunkowe zwolnienie może być odwołane. Zasadniczo, sąd penitencjarny odwołuje obligatoryjnie warunkowe zwolnienie, jeśli skazany, warunkowo zwolniony:

– w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,

– był skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą, w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.

Natomiast, sąd penitencjarny może odwołać (fakultatywnie) warunkowe zwolnienie, jeżeli skazany, warunkowo zwolniony:

• w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż kara pozbawienia wolności bez jej zawieszenia,
• gdy uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych.

Dodatkowo, jeśli kurator zawodowy udzieli skazanemu pisemnego upomnienia, a nadal dochodzi do sytuacji opisanych powyżej, odwołanie przedterminowego zwolnienia jest dla sądu obligatoryjne.

Na postanowienie w przedmiocie odwołania warunkowego zwolnienia przysługuje zażalenie.

Uwaga! W przypadku odwołania warunkowego zwolnienia nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności.

Dodatkowo, jeśli dojdzie do odwołania warunkowego zwolnienia, ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed odbyciem przynajmniej kolejnego roku kary pozbawienia wolności (w zakładzie karnym). W wypadku kary 25 lat pozbawienia wolności lub kary dożywotniego pozbawienia wolności – żeby starać się o kolejne warunkowe zwolnienie, musi z kolei minąć co najmniej 5 kolejnych lat.

Zakończenie kary

Jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia (pomyślne zakończenie próby).

Dodatkowo, w wypadku objęcia wyrokiem łącznym kary, z której odbywania skazany został warunkowo zwolniony, na poczet orzeczonej kary łącznej zalicza się jedynie okres faktycznego odbywania kary. Oznacza to, że jeżeli orzeczona kara pozbawienia wolności będzie podlegała późniejszemu łączeniu w ramach wyroku łącznego, to jeżeli w czasie wykonywania tamtej kary, skazany skorzystał z warunkowego przedterminowego zwolnienia, na poczet kary łącznej zaliczony będzie tylko okres faktycznego pozbawienia wolności.

Podsumowując, instytucja tzw. „wokandy” umożliwia skazanemu, w ustawowo określonych przypadkach, opuścić zakład karny wcześniej, niż wynikałoby to z wydanego i prawomocnego wyroku. W praktyce, uzyskanie wokandy zależy od wielu okoliczności, dotyczących przede wszystkim samego skazanego, a także tego, jak dobrze został umotywowany wniosek. Ponieważ w przypadku wydania decyzji odmownej, kolejny wniosek o wokandę można składać dopiero po upływie określonych terminów, warto poświęcić więcej czasu na sporządzenie takiego wniosku, i przygotować wniosek profesjonalny, kompletny i dobrze uzasadniony. Nie zaszkodzi na pewno także zaczerpnięcie porady prawnej u profesjonalnego pełnomocnika.