Warunkowe umorzenie postępowania

Warunkowe umorzenie postępowania – istota

Warunkowe umorzenie postępowania jest instytucją polegającą na odstąpieniu przez sąd od wymierzenia odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa. Pozwala na czasowe umorzenie sprawy na pewien okres, w trakcie którego sprawca poddawany jest próbie, przede wszystkim polegającej na ustaleniu, czy nie popełni kolejnego przestępstwa. W okresie próby mogą zostać także nałożone określone obowiązki. Po pomyślnym zakończeniu okresu próby, warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć, a sprawca de facto unika odpowiedzialności karnej.

Warunkowe umorzenie postępowania – art. 66 KK

1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Kto może starać się o warunkowe umorzenie postępowania?

O warunkowe umorzenie postępowania może starać się przede wszystkim osoba niekarana za przestępstwo umyślne, której postawiono zarzut popełnienia przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą lat 5. Chodzi tutaj o górną granicę kary.

Uwaga! Podczas badania, czy ta przesłanka została spełniona, sąd bierze pod uwagę wymiar kary za dany czyn wynikający bezpośrednio z ustawy, a nie okoliczności wpływające na jej zaostrzenie (np. występek chuligański) lub złagodzenie (np. sprawca młodociany).

W jakich sytuacjach można starać się o warunkowe umorzenie?

O warunkowym umorzeniu sąd może orzec, jeżeli:

• wina nie jest znaczna – chodzi tutaj o wszystkie okoliczności decydujące o przypisaniu winy, a więc dojrzałość sprawcy, jego poczytalność, zdolność do rozpoznania bezprawności zachowania, czy ewentualne nietypowe sytuacje motywacyjne;
• stopień społecznej szkodliwości nie jest znaczny – ustala się go zgodnie z regułami z art. 115 § 2 KK, a zatem badając rodzaj i charakter naruszonego dobra (np. zdrowie, życie, bezpieczeństwo publiczne itd.), rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia;
• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości – najprościej mówiąc, warunkowo umorzyć postępowanie karne można tylko w sytuacji, w której ze zgromadzonego materiału w sposób oczywisty wynika zarówno fakt, jak i przebieg popełnienia przestępstwa. Zgromadzone dowody muszą w sposób jednoznaczny wskazywać, że do czynu doszło, a także – w jakich okolicznościach. Zasadniczo, nie jest konieczne przyznanie się oskarżonego do winy;
• występuje pozytywna prognoza kryminologiczna – czyli mówiąc najprościej, istnieje uzasadnione przypuszczenie, że sprawca nie popełni ponownie przestępstwa. Szerzej na temat pozytywnej prognozy kryminologicznej TUTAJ.

Okres próby i obowiązki

Wydając postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania, sąd wyznacza okres próby, który może wynosić od 1 roku do 3 lat.

Dodatkowo, sąd może objąć sprawcę dozorem kuratora i nałożyć na niego następujące obowiązki:

1. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby;
2. przeproszenie pokrzywdzonego;
3. wykonywanie ciążącego obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;
4. powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających;
5. poddanie się terapii uzależnień;
6. poddanie się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji;
7. uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych;
8. powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób;
9. opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Oprócz tego, sąd może zastosować następujące środki:

• Środki kompensacyjne – naprawienie szkody lub zadośćuczynienie, nawiązkę lub przepadek;
• Środki karne – zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2 oraz świadczenie pieniężne do wysokości 60 000 zł.

Warunkowe umorzenie – procedura

Sąd orzeka o warunkowym umorzeniu postępowania na posiedzeniu, przed skierowaniem sprawy na rozprawę (czyli do „tradycyjnego” rozpoznania). Może do tego dojść zasadniczo w trzech przypadkach:

1. Prokurator skieruje do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania zamiast aktu oskarżenia;
2. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania złoży oskarżony, po wpłynięciu do sądu aktu oskarżenia do sądu;
3. Prezes sądu, po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu, z urzędu kieruje sprawę na posiedzenie w sprawie warunkowego umorzenia.

O warunkowym umorzeniu postępowania sąd orzeka wyrokiem. We wniosku oskarżonego warto zawrzeć wszystkie okoliczności przemawiające za warunkowym umorzeniu postępowania, a dotyczące przesłanek merytorycznych omówionych powyżej (tj. dot. winy, społecznej szkodliwości, prognozy kryminologicznej itd.).

W posiedzeniu sądu mają prawo wziąć udział:

• prokurator,
• oskarżony,
• pokrzywdzony.

Ich obecność jest co do zasady nieobowiązkowa, chyba, że prezes sądu zarządzi inaczej. Wydanie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie jest jednak uzależnione od woli oskarżonego, który może się temu sprzeciwić, co powoduje skierowanie sprawy na rozprawę. W razie skierowania na rozprawę, wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia, a prokurator ma 7 dni na uzupełnienie go o niezbędne dowody (art. 341 § 2 KPK).

W przypadku, gdy nie dojdzie do warunkowego umorzenia postępowania w w/w trybie, i dojdzie do rozpoczęcia rozprawy w sprawie, do warunkowego umorzenia postępowania może dojść także po rozpoczęciu przewodu sądowego, w tym także na wniosek oskarżonego. Jeśli sąd stwierdzi, że w sprawie zachodzą okoliczności przemawiające za takim rozwiązaniem, zamiast wyroku skazującego wyda wyrok warunkowo umarzający postępowanie (art. 414 KPK). Wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest wyrokiem skazującym i de facto nie stwierdza winy oskarżonego (mimo, że jego wydanie w zasadzie jest uzależnione od ustalenia, że ta wina zaistniała).

Podjęcie umorzonego postępowania

Do podjęcia warunkowo umorzonego postępowania może dojść w kilku przypadkach:

• obligatoryjnie, gdy sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które zostanie skazany prawomocnym wyrokiem;
• fakultatywnie, gdy sprawca w okresie próby:
  1) popełni przestępstwo inne niż umyślne;
  2) rażąco naruszy porządek prawny, w sposób niebędącym popełnieniem przestępstwa;
  3) uchyla się od dozoru;
  4) uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku;
  5) uchyla się od orzeczonego środka karnego (zakazu prowadzenia pojazdów lub świadczenia pieniężnego);
  6) uchyla się od wykonania środka kompensacyjnego (odszkodowania lub zadośćuczynienia);
  7) uchyla się od wykonania orzeczonego przepadku;
  8) nie wykona zawartej z pokrzywdzonym ugody.
• obligatoryjnie, w przypadku zajścia którejś z w/w okoliczności po otrzymaniu przez sprawcę od kuratora pisemnego upomnienia w tej sprawie (chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy).

Co istotne, w/w okoliczności muszą zaistnieć w okresie próby, a do podjęcia warunkowo umorzonego postępowania może dojść najpóźniej w terminie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby (uprawomocnienie się postanowienia o podjęciu warunkowo umorzonego postępowania musi nastąpić przed upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby).

Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania następuje z urzędu albo na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego lub kuratora sądowego (art. 549 KPK). Orzeczenie o podjęciu postępowania zapada w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie.

W przypadku podjęcia warunkowo umorzonego postępowania, sprawa trafia ponownie do sądu na rozprawę i postępowanie toczy się od nowa na zasadach ogólnych.

Warunkowe umorzenie postępowania a karalność sprawcy

Informacja o zapadnięciu wobec oskarżonego trafia do Krajowego Rejestru Karnego – ale nie trafia do Rejestru Skazanych. Wobec tego, osoba wobec której zapadł wyrok warunkowo umarzający postępowanie, nie figuruje w rejestrze jako osoba karana, a co za tym idzie – pozostaje osobą niekaraną, ze wszystkimi tego konsekwencjami (np. w przypadku aplikowania na stanowiska wymagające zaświadczenia o niekaralności). Jakakolwiek wzmianka o wyroku warunkowo umarzającym postępowanie znika z KRK po upływie 6 miesięcy od pomyślnego zakończenia okresu próby.