Przedawnienie karalności

Przedawnienie karalności

Po jakim czasie od popełnienia przestępstwa jego karalność ustaje? W dzisiejszym wpisie o kilka słów przedawnieniu karalności.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami karnymi, jeśli od popełnienia przestępstwa upłynie określona liczba lat, nie można jego sprawcy pociągnąć do odpowiedzialności karnej. Przedawnienie oparte jest zatem na upływie czasu, uchylającym karalność przestępstwa (czyn pozostaje przestępstwem, ale sprawcy nie można już pociągnąć do odpowiedzialności karnej za jego popełnienie). Mówiąc najprościej – jeśli od popełnienia czynu upłynie określony czas, sprawcy nie można za to postawić przed sądem ani tym bardziej skazać, a jeśli sprawa już jest w toku – należy ją umorzyć.

Terminy przedawnienia

Terminy przedawnienia reguluje art. 101 KK.

Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1) 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa;

2) 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię;

2a) 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat;

3) 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata;

4) 5 – gdy chodzi o pozostałe występki.

5) (uchylony)

2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

3. W wypadkach przewidzianych w § 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.

4. W przypadku:

1) występków przeciwko życiu i zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności,

2) przestępstw określonych w rozdziale XXV, popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego

– przedawnienie karalności przestępstwa nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 30. roku życia.

Zgodnie z powyższym przepisem, należy wskazać, że okres przedawnienia wynosi:

  • 30 lat – w przypadku zbrodni zabójstwa;
  • 20 lat – w przypadku innej zbrodni (a więc przestępstwa zagrożonego karą min. 3 lata pozbawienia wolności, np. kierownictwo zbrojnej lub terrorystycznej gruby przestępczej, szpiegostwo w postaci kwalifikowanej, wzięcie zakładnika, rozbój z użyciem broni palnej, handel ludźmi, fałszowanie pieniędzy, zamach na Prezydenta RP i kilka innych zbrodni przeciwko pokojowi lub Rzeczypospolitej Polskiej);
  • 15 lat – gdy czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat (chodzi tu o górną granicę ustawowego zagrożenia, np. obcowanie płciowe z nieletnim, zgwałcenie, zamach terrorystyczny, napaść na funkcjonariusza, rozbój, składanie fałszywych zeznań, udział w zbrojnej grupie przestępczej, oszustwo, posiadanie broni palnej);
  • 10 lat – gdy czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata i nieprzekraczającą 5 lat (groźby bezprawne, zabójstwo eutanatyczne, nieumyślne spowodowanie śmierci, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, kazirodztwo, stręczycielstwo, znęcanie się nad rodziną, udział w grupie przestępczej, fałszerstwo, kradzież, oszustwo finansowe);
  • 5 lat – w przypadku czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności poniżej 3 lat lub innymi karami (w tym np. prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu, nielegalne zbiegowisko, wymuszenie, stalking, spowodowanie wypadku, bójka i pobicie w typie podstawowym itd.);
  • 1 rok od czasu, kiedy pokrzywdzony dowiedział się o sprawcy, a maksymalnie 3 lata od popełnienia przestępstwa, – w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (a zatem zniesławienie, zniewaga itd.). Na bieg tego terminu nie ma wpływu wstąpienie do sprawy prokuratora.

W przypadku przestępstw na szkodę małoletniego, przedawnienie karalności nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 30. roku życia. Ten przepis wprowadzono w wyniku implementacji przepisów unijnych i obowiązuje od 2014 roku, wcześniej – termin przedawnienia upływał po upływie 5 lat od uzyskania przez małoletniego pełnoletniości.

W przypadku przestępstw skutkowych (materialnych), bieg terminu rozpoczyna się od momentu, w którym wystąpi skutek.


Przykład: W lipcu 2016 roku B.G. bierze udział w bójce, w wyniku której pokrzywdzony J.K. trafia do szpitala. Przebywa w stanie śpiączki farmakologicznej przez 3 miesiące, a w listopadzie 2016 roku następuje zgon. Okres przedawnienia karalności przestępstwa bójki ze skutkiem śmiertelnym (art. 158 § 3 KK) rozpoczyna swój bieg w listopadzie 2016 roku.


Przedłużenie okresu karalności

Art. 102 KK wprowadza przedłużenie w/w okresów przedawnienia karalności. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 101 KK (powyżej), wszczęto postępowanie, karalność przestępstw określonych w art. 101 § 1 ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach – z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.

Co to oznacza? Omawiany przepis dotyczy sytuacji, w której w danej sprawie wszczęto postępowanie karne. Chodzi tutaj zatem o wszczęcie postępowania przez Policję lub Prokuraturę, skierowanie aktu oskarżenia do sądu itd. Momentem, od którego należy liczyć „wszczęcie postępowania”, zasadniczo najczęściej będzie wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa (dochodzenia) przez Policję/Prokuraturę.

Uwaga! Do zastosowania przedłużonych okresów karalności nie jest wymagane wszczęcie postępowania przeciwko danej osobie (czyli formalne postawienie zarzutów). Przepisy przewidujące przedłużenie okresu przedawnienia karalności dopiero od dnia postawienia zarzutów sprawcy obowiązywały do marca 2016 roku.


Przykład: X.Z. dopuścił się w 2007 roku przestępstwa kradzieży (278 § 1 KK). Czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 5, a zatem podstawowy okres przedawnienia wynosi 10 lat. W 2008 roku Policja wszczęła postępowanie w sprawie. Okres przedawnienia wynosi 20 lat (10 lat + 10 lat) i upłynie w 2027 roku.


W przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, wszczęcie postępowania w sprawie (a zatem najczęściej – złożenie prywatnego aktu oskarżenia do sądu) przedłuża karalność tych czynów o 5 lat.

Jakie skutki ma przedawnienie karalności?

Zgodnie z art. 17 § 1 pkt. 6 KPK, w przypadku czynu przedawnionego, nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza. W praktyce oznacza to:

  • jeśli sprawa nie została wszczęta, Prokurator odmówi wszczęcia śledztwa (dochodzenia);
  • jeśli sprawa prowadzona jeszcze przez Prokuraturę, powinna ona wydać postanowienie o umorzeniu śledztwa (dochodzenia);
  • jeśli Prokurator skierował już akt oskarżenia do sądu, ale przewód sądowy jeszcze się nie rozpoczął, postępowanie powinien umorzyć sąd postanowieniem wydanym na posiedzeniu w trybie art. 339 KPK;
  • jeśli jednak przewód sądowy już się rozpoczął, sąd umorzy postępowanie wyrokiem (art. 414 § 1 KPK);
  • w wypadku przedawnienia karalności po wydaniu wyroku, sąd odwoławczy obligatoryjnie uchyla taki wyrok (art. 439 § 1 pkt 9 KPK).

Istotne jest, że przedawnienie karalności następuje z mocy samego prawa – nie zależy od inicjatywy ani działania strony. Jeżeli jednak mamy przekonanie, że w danej sprawie upłynął już termin przedawnienia karalności, a sprawa cały czas jest w toku, warto zasygnalizować to prowadzącemu postępowanie, a nawet złożyć wniosek o jego umorzenie na piśmie.

Co ważne, bieg terminu nie jest przedłużany w przypadku np. jeśli ostatni jego dzień przypadnie na niedzielę czy inny dzień ustawowo wolny od pracy (co może być szczególnie istotne np. w kontekście przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego).

O czym jeszcze warto pamiętać?

Omawiając przedawnienie karalności, należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii.

Po pierwsze, rozważając właściwy okres przedawnienia karalności, bierzemy pod uwagę ustawowe zagrożenie karą, obowiązujące w dniu popełnienia przestępstwa.


Przykład: A.B. w 2002 roku dopuścił się przestępstwa udziału w zorganizowanej grupie przestępczej o charakterze zbrojnym (art. 258 § 2 KK). W tamtym okresie, przestępstwo to było zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Pomimo tego, że od 2004 roku dla tego czynu ustawodawca przewiduję karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8, podstawowy okres przedawnienia karalności czynu A.B. będzie wynosił 10 lat.


Po drugie, nawet, jeżeli w danej sprawie zachodzą okoliczności wpływające na zaostrzenie odpowiedzialności karnej sprawcy (np. multirecydywa, pozwalająca orzec karę pozbawienia wolności do górnej granicy czynu zwiększonej o połowę), okres karalności zależy od podstawowego ustawowego zagrożenia karą danego czynu.


Przykład: Z.Z. w 2016 roku dopuścił się przestępstwa kradzieży, a czyn ten popełnił działając w zorganizowanej grupie przestępczej (art. 278 § 1 KK w zw. z art. 65 § 1 KK). Pomimo tego, że za ten czyn można mu orzec karę pozbawienia wolności do 7 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności (5 lat + ½ * 5 lat), to karalność czynu będzie ustawała zgodnie z ogólnym terminem dla przestępstw zagrożoną karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności – czyli po 10 latach.


Po trzecie, jeśli dopuszczono się tzw. czynu ciągłego, przedawnienie karalności liczone jest od ostatniego z zachowań, składających się na dane przestępstwo (art. 12 KK).


Przykład: T.R. stanął pod zarzutem tego, że w okresie od sierpnia 2005 nie później niż do lipca 2007 roku uczestniczył w obrocie środków odurzających, przy czym uczynił sobie z tego stałe źródło dochodu (art. 56 ust. 1 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 KK w zw. z art. 65 § 1 KK). Przestępstwo to zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 8. Podstawowy okres przedawnienia karalności będzie liczony od lipca 2007 roku i upłynie najwcześniej w lipcu 2032 roku (15 lat + 10 lat).


 

Kwestie intertemporalne

Omawiając przedawnienie, nie sposób nie odnieść się do kwestii intertemporalnych, a zatem związanych ze zmianą prawa na przestrzeni upływającego czasu. Ustawodawca kilkukrotnie zmieniał przepisy dotyczące przedawnienia, jednakże najważniejszą i najbardziej korzystną (z punktu widzenia przedawnienia karalności) dla sprawców zmianą była nowelizacja, wprowadzona 1 lipca 2015 roku (tzw. „nowela lipcowa”).

Zgodnie z przepisem wprowadzonym wtedy, wszczęcie postępowania przeciwko osobie wydłużało okres przedawnienia o lat 5, a nie tak – tak jak wcześniej i obecnie – o lat 10 (zmiana art. 102 KK omawianego powyżej).

Przepis ten został zmieniony w dniu 2 marca 2016 roku, kiedy to nie tylko przywrócono 10-letni przedłużony termin przedawnienia karalności, ale dodatkowo, uzależniono początek jego biegu od wszczęcia postępowania w sprawie (a nie przeciwko osobie; por. uwagi powyżej).

Pomimo tego, że przepis ten już nie obowiązuje, warto o nim pamiętać. Zgodnie bowiem z przepisami intertemporalnymi, do czynu popełnionego przed wejściem w życie ustawy nowej stosuje się „nowe” okresy przedawnienia – chyba, że okres przedawnienia już upłynął.

Co to oznacza w praktyce? Powyższe oznacza, że w okresie od lipca 2015 roku do marca 2016 roku obowiązywał de facto o 5 lat krótszy termin przedawnienia przestępstw, w sprawie których wszczęto postępowanie. W praktyce, z dniem wejścia w życie noweli lipcowej, doszło z mocy prawa do przedawnienia wielu przestępstw popełnionych w okresie 1995-2005. Jeśli zatem w okresie od lipca 2015 roku do marca 2016 roku, zgodnie z zasadami obowiązującymi pod rządami noweli lipcowej, doszło do przedawnienia karalności czynu, choćby o jeden dzień – wydłużenie okresu przedawnienia karalności w marcu 2016 roku nie wpływa na przedłużenie karalności tego czynu.


Przykład: O.P. popełnił w marcu 2000 roku przestępstwo znęcania się, zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat 5 (art. 207 § 1 KK). W lipcu 2000 roku postawiono mu zarzuty. W międzyczasie, O.P. przebywał za granicą i nie udało się go ująć. Wrócił do Polski w 2017 roku i zastanawia się, czy może jeszcze zostać skazany za tamten czyn. Odpowiedź brzmi – NIE. Podstawowy okres przedawnienia karalności tego przestępstwa to 10 lat, przedłużony o kolejnych 10 ze względu na wszczęcie śledztwa i postawienie zarzutów. Jednakże, w dniu wejścia w życie noweli lipcowej, okres ten został skrócony do lat 5 – oznacza to, że karalność czynu ustała w marcu 2015 roku (10 lat + 5 lat). Postępowanie w sprawie należało zatem umorzyć, pomimo, że zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami okres przedawnienia mijałby dopiero w 2020 roku.


Przykład 2: O.P. popełnił w marcu 2002 roku przestępstwo znęcania się, zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat 5 (art. 207 § 1 KK). W lipcu 2000 roku postawiono mu zarzuty. W międzyczasie, O.P. przebywał za granicą i nie udało się go ująć. Wrócił do Polski w 2017 roku i zastanawia się, czy może jeszcze zostać skazany za tamten czyn. Odpowiedź brzmi – TAK. Podstawowy okres przedawnienia karalności tego przestępstwa to 10 lat, przedłużony o kolejnych 10 ze względu na wszczęcie śledztwa i postawienie zarzutów. W dniu wejścia w życie noweli lipcowej okres ten został skrócony do lat 5 – co oznaczało, że karalność czynu ustawała w marcu 2017 roku (10 lat + 5 lat). Przed upływem tego terminu, w marcu 2016 roku, ponownie ustawodawca wydłużył dodatkowy okres przedawnienia do 10 lat. Ponieważ w marcu 2016 roku, karalność czynu O.P. nie była jeszcze przedawniona, obecnie należy liczyć termin przedawnienia zgodnie z obowiązującymi aktualnie przepisami. Termin przedawnienia karalności tego przestępstwa upłynie zatem dopiero w 2022 roku (10 lat + 10 lat).


W przypadku zatem przestępstw popełnionych przed wejściem w życie noweli lipcowej, warto każdorazowo badać, czy nie doszło przedawnienia ich karalności przed marcem 2016 roku. Pamiętajmy także o tym, że w przypadku, gdyby zmieniło się ustawowe zagrożenie karą przewidziane dla danego czynu, okres karalności będziemy badać w odniesieniu do zagrożenia obowiązującego w dniu popełnienia czynu.

 

6 komentarzy

  1. M pisze:

    Dzień dobry. Przydatny artykuł do nauki na egzamin studencki. Nie potrafiię jednak zlokalizować w przepisach intertemporalnych podstawy stwierdzenia, że: „Pomimo tego, że przepis ten już nie obowiązuje, warto o nim pamiętać. Zgodnie bowiem z przepisami intertemporalnymi, do czynu popełnionego przed wejściem w życie ustawy nowej stosuje się „nowe” okresy przedawnienia – chyba, że okres przedawnienia już upłynął.” Czy można prosić o jego wskazanie?

  2. […] Kodeks karny nie dawał żadnych podstaw prokuratorowi Klukowskiego do umorzenia postępowania w sprawie sfałszowanej umowy z roku 1996. Ponieważ sankcje karne za ten czyn dla notariusz Lidii Walczak i Witolda Walczak to do 10 lat pozbawienia wolności. Implikacje się to, że przedawnienie karalności nastaje dopiero po 15 latach. Pod warunkiem koniecznym, że w tym czasie Lidia i Witold nie dopuścili się występków sankcjonowanych w KK. W naszym przypadku, czyn karalny z roku 2010 (przestępstwo karno skarbowe) powoduje datę przedawnienia za przestępstwo z roku 1996. 2010+15 lat = 2025!!!LITERATURA – ART.101 KK:https://arslege.pl/przedawnienie-karalnosci/k1/a109/https://paplinska.pl/wordpress/2018/10/07/przedawnienie-karalnosci/ […]

  3. Przedawnienie karalności pisze:

    Witam Serdecznie ,
    Przeczytałam u państwa artykuł o „Przedawnieniu karalności”
    I mam pytanie
    Za kradzież w 18 lat dostałam karę grzywną i tylko ,ciekawi mnie to ile się trzyma to w systemie w sądzie ? Teraz mam 23
    Dziękuje za odpowiedz

  4. Nasza pisze:

    Witam czy wyrok za składanie fałszywych zeznań też się przedawnia jak tak to po jakim czasie.

    • adw. Agata Paplińska pisze:

      Dzień dobry, tak, takie skazanie ulega zatarciu – a czas zależny jest od rodzaju i wymiaru kary, która była orzeczona.

Skomentuj adw. Agata Paplińska Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *